Afstuderen doe je in elke module

Door Annemieke Calatz en Paula Zweekhorst, als hogeschooldocenten verbonden aan de Academie voor Deeltijd van Avans Hogeschool en betrokken bij onderwijs- en toetsontwikkeling van verschillende opleidingen in het Economisch domein, waaronder de Ad- en Bacheloropleidingen Communicatie.

Binnen Avans Hogeschool zijn 31 deeltijdopleidingen samengebracht in één academie, om de eigenheid van studeren in deeltijd te erkennen én de aandacht voor de deeltijdstudent te optimaliseren. In het studiejaar 2015-2016 is de bacheloropleiding (Ba) Communicatie als een van de eerste opleidingen binnen de Academie voor Deeltijd gestart met de ontwikkeling van een nieuw programma in het kader van de overheidspilot ‘Flexibilisering’ (Rijksoverheid, 2016; NVAO, 2016). Alle andere opleidingen binnen de academie volgden snel. In 2021 zijn ze allemaal gevisiteerd op flexibilisering en voldoende bevonden.

Transitie in opleiden

De opleidingen hebben een transitie doorgemaakt van het leerlijnenmodel van De Bie en Gerritse (1999) en leerdoelen op basis van de taxonomie van Bloom naar het didactisch model dat de Academie voor Deeltijd hanteert (zie figuur 1). Daarin staan de individuele leerbehoefte van de student en praktijkrelevante leeruitkomsten centraal.

Door het werken met leeruitkomsten en leerwegonafhankelijk toetsen is de opleiding wezenlijk veranderd. Er is een andere visie aan het ontstaan op onderwijs, op toetsing, op studenten en op inbedding van het werkveld. Een voorbeeld is dat louter op het toetsen van kennis gerichte tentamens én scripties zijn vervangen door praktijkrelevante beroepsproducten. Het contactonderwijs wordt daardoor minder gericht op kennisoverdracht en juist meer op praktijkrelevante uitwisseling van expertise en ervaring bij het realiseren van beroepsprestaties. We gaan meer formatieve toetsmomenten inzetten om studenten van feedback te voorzien. We ontwikkelen manieren om hierin ook peerfeedback op te nemen. Een ander voorbeeld is dat we vanaf de eerste module in de opleiding studenten aanspreken als ‘collega in het vakgebied’. Hen op die manier zien en aanspreken doet niet alleen iets met hén (ik word serieus genomen als professional), maar ook iets met de docent (ik weet niet alles en kan en wil ook veel leren van de studenten).

Outside-in, sterke verbinding met werkveld

De verbinding met het werkveld is sterk. De aansluiting van de eindkwalificaties met de wensen en behoeften van het werkveld wordt adequaat geborgd doordat het werkveld op verschillende manieren direct aanwezig is op de opleidingsvloer:

• Studenten zijn werkzaam in de beroepspraktijk of worden dat tijdens de opleiding. Het kan gaan om zowel lokaal, regionaal, nationaal of internationaal georiënteerde organisaties. Door het met elkaar delen van ieders ervaringen doen studenten bredere praktijkrelevante expertise op. Bijv. in intervisie;
• Veel docenten zijn, naast hun parttime/freelance onderwijstaken, werkzaam in de beroepspraktijk en dragen, op basis van hun praktijkervaring, bij aan de vormgeving en invulling van het curriculum. Ze begeleiden de student bij het realiseren van beroepsprestaties door hun expertise te delen en de student te coachen;
• De Werkveldadviesraad van de opleiding kijkt vanuit de (advies)praktijk regelmatig mee naar ontwikkelingen in de opleiding en de aansluiting met de praktijk.

Het 2+2+2 principe

De Academie voor Deeltijd heeft ervoor gekozen de Ad en Ba opleidingen naadloos op elkaar te laten aansluiten volgens het 2 + 2 principe. Het Ad-niveau of NLQF5-niveau van de communicatieopleiding is bijvoorbeeld gericht op operationeel-tactische uitoefening van het communicatievak. De Beroepsvereniging voor Communicatie Logeion noemt dit ‘taak-/opdrachtniveau’, omdat de professional vooral in opdracht taken uitvoert. Na behalen van het Ad-diploma kan de student kiezen niet verder te studeren óf, direct of binnen vijf jaar, alsnog door te stromen naar het Bachelor- of NLQF6-niveau, dat gericht is op de tactisch-strategische uitoefening van het communicatievak. Logeion noemt dit het resultaatniveau, omdat professionals vaak resultaatgericht binnen bepaalde (strategische) kaders aan de slag zijn.

De Academie voor Deeltijd kent vooralsnog alleen opleidingen op Ad- (NLQF5) en Bachelorniveau (NLQF6). Maar over ontwikkeling van 1 of meer opleidingen op masterniveau (NLQF 7) wordt wel nagedacht. Voor de communicatieopleiding zou die dan gericht worden op wat Logeion planniveau noemt, omdat het gaat om richtinggeven aan het communicatiebeleid.

Flexibiliteit van het onderwijsprogramma

Doordat binnen de Academie voor Deeltijd alle opleidingen zijn opgebouwd uit 15- of 30-EC modules op eindniveau NLQF 5 of 6, heeft de student meer mogelijkheid in het kiezen van een eigen studieroute door bijv. keuzemodules bij andere opleidingen te volgen.

Een of enkele losse modules volgen, zonder diplomering, kan ook. Avans Academie voor Deeltijd doet mee in de landelijke pilot van het hoger onderwijs om kleinere onderwijseenheden, zoals losse modules, te erkennen met een ‘microcredential’. In een onderwijsovereenkomst met de student wordt bekeken of en waar de persoonlijke leerroute van de student van de standaardroute afwijkt, bijvoorbeeld door eerder verworven competenties in te zetten om leeruitkomsten aan te tonen of elders modules te volgen. Studenten kunnen zo versnellen of verdiepen.

Landelijk opleidingsprofiel

Vooralsnog hebben opleidingen nog te voldoen aan het landelijk opleidingsprofiel als de student daadwerkelijk een geaccrediteerd hbo-diploma wenst. Op basis van het Landelijk Opleidingsprofiel (LOCO, zie fig. 2) en conform de ontwikkelslag binnen de Academie voor Deeltijd richting flexibel modulair onderwijs, zijn in studiejaar 2019-2020 voor de communicatieopleiding beroepsprestaties geformuleerd. Deze verwoorden het resultaat van de uitvoering van specifieke opdrachten die een communicatieprofessional in zijn beroep uitvoert. Ze weerspiegelen dan ook een resultaat dat daadwerkelijk in de beroepspraktijk voorkomt. Meer concreet wordt dit uitgewerkt in zogenoemde beroepsproducten/-handelingen.

Beroepsprestaties op taakniveau (NLQF5):                                      

Communicatieplannen Ontwikkelen en adviseren  
Als communicatieprofessional begrijp je de doelstellingen en strategie van de organisatie en wat dat betekent voor de identiteit en het imago van organisatie en haar producten/diensten. Je analyseert gaps en onderzoekt communicatiegedrag en -behoeften bij doelgroepen. Op basis hiervan en rekening houdend met trends en ontwikkelingen in de omgeving formuleer je SMART operationele communicatiedoelstellingen of KPI’s en ontwikkel je en adviseer je over resultaatgerichte communicatieplannen om die doelstellingen te realiseren. In het LOCO Opleidingsprofiel (2019) is dit terug te vinden in de kwalificaties: Context & Strategie; Planning & Organisatie.

Beroepsproducten/-acties: Communicatieoplossing vanuit reflectie op de rol en taken van de Ad communicatieprofessional; trends-, facts- & framinganalyse; crossmediaal marketingcommunicatieplan; stakeholderanalyse/’bubbel’diagnose; advies om gap tussen gewenste – huidige organisatie-identiteit te dichten; communicatie-optimalisatieplan

Onderbouwd crossmediaal concept met communicatiemiddelen en -content creëren
Als communicatieprofessional ontwikkel je een concept met creatieve multichannel/crossmediale communicatiemiddelen en -inhoud dat aansluit bij de doelstellingen van de organisatie en bij de communicatiebehoeften en het communicatiegedrag  van doelgroepen.
In het LOCO Opleidingsprofiel (2019) is dit terug te vinden in de kwalificaties: Doelgroep & Gedrag; Concept & Creatie.
Beroepsproducten/-acties:
(Online) magazine; medialeidraad; communicatie-optimalisatierealisatie (contentkalender, creatieve brief, communicatiemiddel)

Zorgen voor draagvlak en begeleiden
Als communicatieprofessional maak je deel uit van een netwerk en weet je wat er speelt. Je informeert, overtuigt en activeert via interpersoonlijke communicatie de interne en/of externe stakeholders (van het netwerk) teneinde kennis, houding en/of gedrag bij stakeholders positief te beïnvloeden, passend bij de communicatiedoelstellingen.
In het LOCO Opleidingsprofiel (2019) is dit terug te vinden in de kwalificaties: Overtuiging & Draagvlak; Verbinding & Begeleiding.
Beroepsproducten/-acties: Advies over hoe de organisatie om kan gaan met ‘bubbels’ en groepsdenken; klantreisverbeterplan; adviesgesprek

Beroepsprestaties op resultaatniveau (NLQF6):

Communicatiestrategie ontwikkelen en adviseren
Als communicatieprofessional begrijp je de doelstellingen en strategie van de organisatie en wat dat betekent voor de communicatiestrategie. Je analyseert ‘gaps’ tussen organisatie- en communicatie-elementen en onderzoekt communicatiegedrag en -behoeften bij doelgroepen. Op basis hiervan en rekening houdend met issues, trends en ontwikkelingen ontwikkel je en adviseer je over passende tactisch-strategische communicatiedoelstellingen en -strategie. In het LOCO Opleidingsprofiel (2019) is dit terug te vinden in de kwalificaties: Context & Strategie; Planning & Organisatie.
Beroepsproducten/-acties: Advies op basis van gapanalyse tussen huidige en gewenste communicatiestrategie; Branding- & positioneringscommunicatiestrategie(plan); reputatiemanagement-/crisiscommunicatieplan; 1-page communicatiestrategieplan

Crossmediaal contentstrategie met communicatiemiddelen en -content creërenAls communicatieprofessional ontwikkel je vanuit de communicatiestrategie de contentstrategie met inspirerende multichannel/crossmediale communicatiemiddelen en -inhoud in alignment met de doelstellingen en strategie van de organisatie en met de communicatiebehoeften en het communicatiegedrag bij doelgroepen.
In het LOCO Opleidingsprofiel (2019) is dit terug te vinden in de kwalificaties: Doelgroep & Gedrag; Concept & Creatie.
Beroepsproducten/-acties: Activatieplan met contentstrategie-uitwerking in geïntegreerde contentkalender en middelen;

Zorgen voor draagvlak en begeleiden
Als communicatieprofessional maak je actief deel uit van (het) netwerk(en) van de organisatie en weet je wat er speelt. Je creëert gemeenschappelijke waarden met de in- en externe stakeholders door het samen met hen bedenken, plannen en organiseren van inspirerende en activerende interpersoonlijke activiteiten in afstemming met de (organisatie- en communicatie) doelstellingen en -strategie.In het LOCO Opleidingsprofiel 2019 is dit terug te vinden in de kwalificaties: Overtuiging & Draagvlak; Verbinding & Begeleiding.
Beroepsproducten/-acties: Advies voor een participatiestrategie voor het succesvol doorvoeren van een veranderproces; moreel beraad; reflectie op de eigen positie in organisatie en in het communicatievak.

Modules verzamelen in een portfolio

Met alle beroepsprestaties (middels beroepsproducten en -acties) tezamen heeft de student zich de eindkwalificaties eigen gemaakt die nodig zijn voor een beginnend communicatieprofessional op niveau 5 of 6. De laatste module op niveau 5 en die op niveau 6 is nu nog geoormerkt als afstudeermodule. De beroepsproducten en -acties in die module worden gepresenteerd, onderbouwd en overtuigend verdedigd in een presentatie/eindgesprek.

Maar eigenlijk zijn álle modules in de Ad- en Ba-modules op eindniveau en dus afstudeermodules. De beroepsproducten en -acties die studenten in de opleiding in de verschillende modules realiseren willen we daarom gaan laten leiden tot een portfolio. Wil een student afsluiten met een diploma, dan kan hij/zij met zo’n portfolio in een portfolioshow en/of assessment zijn volledige beroepsbekwaamheid (op niveau 5 of 6) aantonen.

Ambitie

Waar we nog kunnen en willen doorontwikkelen:

• Voor het realiseren van de beroepsprestaties en beroepsproducten heeft de student een relevante werkplek nodig. Momenteel hebben zeker niet alle deeltijdstudenten die beginnen aan hun opleiding zo’n werkplek. Binnen de communicatieopleiding hebben we de indruk, op basis van wat studenten vertellen en laten zien, dat ze wel eerder dan in het oude onderwijsprogramma, op zoek gaan naar zo’n werkplek. Tegelijk bieden beroepsproducten/-handelingen de mogelijkheid voor de student zijn ervaringsportfolio te vullen en op die manier interessanter te worden voor de arbeidsmarkt.
• Onderwijsland en hogeschool zijn niet helemaal voorbereid op het flexibele onderwijs dat de Academie voor Deeltijd voorstaat. Opleidingen moeten voldoen aan het opleidingsprofiel en een diploma halen op een vrij programma kan (nog) niet. Ook systemen zijn (nog) niet goed toegerust om mee te doen in de flexibiliteit. Studenten kunnen bijv. de beroepsprestaties op hún moment aantonen, maar een offline assessment moet vanwege de lokalenbeschikbaarheid ruim van tevoren gepland. En omdat veel docenten hun primaire werkplek elders hebben, verdient de binding met de opleiding extra aandacht. Docenten zijn bijvoorbeeld maar één kwartaal per jaar actief in de opleiding. Dat heeft alleen al consequenties voor bijvoorbeeld bereikbaarheid en beoordelingen (ook bij herkansingen).
• Naast vakinhoud zien we dat studenten behoefte hebben aan en/of tekort komen op bepaalde generieke vaardigheden als overtuigend presenteren, effectief studeren, schrijfvaardig en informatievaardig zijn, kritisch denken, analyseren, etc. Dit zijn geen vakgebied-gebonden vaardigheden. Juist het modulaire karakter van de deeltijdopleidingen maakt het mogelijk aan deze vaardigheden opleidingoverstijgend, in generieke of fundamentele modules/cursussen, aan te bieden. Gericht op de persoonlijke en algemeen professionele ontwikkeling van de student. De Academie voor Deeltijd werkt daarom aan zulke modules die studenten als basis voor of aanvulling op hun opleidingsmodules of cursus(sen) kunnen volgen. Want wij zijn ervan overtuigd dat je persoonlijke ontwikkeling even belangrijk is als je vakinhoudelijke ontwikkeling. De combinatie maakt je een allround professional, of dat nu op NLQF 5,6 of 7 is.

Referenties

Bie, D. de, & Gerritse, J. (1999). Onderwijs als opdracht: overwegingen en praktische suggesties voor een ontschoolsing van het hoger onderwijs. Deventer: Bohn Stafleu Van Loghum.

LOCO (2019). Opleidingsprofiel (HBO bachelor Communicatieopleidingen).

Logeion (2015). Vernieuwde competenties voor communicatie. Aangetroffen op: http://www.logeion.nl/l/library/download/urn:uuid:b6f2c4e1-6a17-4fff-8afb-71db0f7f3da9/bnp-model+16-12-2015+vrije+uitgifte.pdf?format=save_to_disk&ext=.pdf