Onderzoeker en vakexpert begeleiden samen studenten in afstudeerkringen

Door Bob Götte, docent bij de opleiding Communicatie van hogeschool InHolland.

Studenten studeren af in afstudeerkringen met twee begeleiders. Een onderzoeker/strateeg en een expert op het gebied van creatie. Voor de begeleiding zijn scripts ontwikkeld, waar echter gepast vanaf geweken kan worden. Studenten begeleiden elkaar ook. Door gezamenlijke begeleiding ontstaan discussies waarin het hebben van verschillende perspectieven wordt doorleefd en benut om het leerproces te ondersteunen. De begeleiders doen niet de beoordeling van de scriptie. Bob Götte vertelt over hoe ze dit bij de opleiding communicatie organiseren, de ervaringen daarmee, en ook met welke ontwikkelingen ze bezig zijn om afstudeertrajecten nog impactvoller te maken.

Begeleiden vanuit verschillende perspectieven: De H en de B van HBO

Bij de opleiding communicatie zijn we het afstuderen gaan organiseren in afstudeerkringen. We begeleiden een kring in tweetallen. Een onderzoeker of strateeg en een expert op het gebied van communicatie. De onderzoeker vertegenwoordigt de ‘H’ en de expert de ‘B’ van het HBO. Dat biedt verschillende perspectieven aan studenten en dus een rijkere ondersteuning. Zowel begeleiders als studenten leren van elkaar. Het werken met afstudeerkringen draagt bijvoorbeeld bij aan de kalibratie van het niveau, het gelijkstemmen van de begeleiding en aan de professionalisering van docenten. Afstudeerkringen worden niet thematisch ingericht, maar op basis van het moment van afstuderen. Dit doen we vooral om logistieke redenen,  we merken dat studenten die thematisch aan elkaar gerelateerd zijn wel meer aan elkaar hebben.

Scripts voor begeleiding

Als begeleiders moet je wel vanuit een gemeenschappelijke opvatting over begeleiding vertrekken. In het begin scripten we daarom de begeleiding vooraf sterk, met specifieke leeractiviteiten rondom het onderzoeksplan. Ook vragen waarmee we feedbackactiviteiten ondersteunen zijn voorgestructureerd. De afstudeerkring komt in de eerste periode van de probleemverkenning wekelijks bij elkaar om de verschillende vraagstukken scherp te krijgen. Deze periode duurt tien weken. De hele afstudeerperiode duurt twintig weken. Na de eerste periode neemt geleidelijk de frequentie van de begeleide bijeenkomsten af en wordt de begeleiding steeds meer vraag gestuurd. Gaandeweg ontwikkelen peers ook meer kennis en vertrouwen in elkaar, waardoor ze beter in staat zijn elkaar ook zonder begeleiding te ondersteunen in het traject. Wat je merkt in deze manier van begeleiden is dat je in de discussies voorleeft en doorleeft dat je verschillende perspectieven kunt hebben en daarvan veel kunt leren. Vanuit dat inzicht ontstaat bij studenten vaak de wil om elkaar ook buiten de bijeenkomsten op te zoeken.

Iedereen heeft recht op ongelijk onderwijs

In de praktijk merkten we dat de scripts nog al eens als een boodschappenlijstje werden overgenomen door collega’s. We zijn de scripts daarom meer ‘principle based’ gaan ontwikkelen. Te gedetailleerde scripts misten de flexibiliteit om aanpassingen te doen op basis van de behoefte van de studenten. Als docenten de principes achter de leeractiviteiten kennen, kunnen ze er flexibeler mee omgaan. We hebben veel discussie over welke mate van begeleiden passend is. Maar de ene student heeft nu eenmaal meer studring nodig dan de ander. Het motto zou wat mij betreft mogen zijn: ‘iedereen heeft recht op ongelijk onderwijs’. Er ligt een ‘Golden Route’, zie figuur 1, die bestaat uit een structuur van afspraken, het gemiddelde tijdpad, de leeractiviteiten en de criteria waar je op in verschillende fasen wordt gelet. Maar daar kan van worden afgeweken.

Figuur 1. De ‘Golden Route’: Flowchart Peer reviewproces (Götte, Fransen, & Swager, 2016).

Deze aanpak is een uitwerking van ontwerponderzoek dat ik heb uitgevoerd tijdens de master Leren & Innoveren (Götte, 2015) en later heb voortgezet vanuit ons lectoraat Teaching, Learning & technology. Daar ligt een behoorlijke literatuurstudie aan ten grondslag. Principes uit die literatuurstudie zijn omgezet naar ontwerpcriteria. Het werk van Sjoerd Romme (Romme & Nijhuis, 2000) over samenwerkend leren in afstudeerkringen is een belangrijke inspiratiebron geweest. In de bijlage is een voorbeeld gegeven van scripts die we bij Business Studies hebben gebruikt. Ze zijn samen met de docenten ontwikkeld en geven het traject op hoofdlijnen weer. Ze maken ook duidelijk hoe het leerproces blended kan worden ondersteund.

Beoordelen en peer feedback

Op verschillende manieren wordt peer review georganiseerd. Met name in de beginfase blijkt het nuttig voor studenten om elkaars werk van commentaar te voorzien, zoals bij het plan van aanpak. Studenten ervaren gaande het traject vaak tijdsdruk bij hun afstuderen. De feedback dreigt door de hoeveelheid werk te oppervlakkig te worden. Het blijkt teveel gevraagd om ze elkaars concept-scripties volledig te laten beoordelen. We bespreken dan in overleg met de studenten hoe we de feedbackloops in het hele traject kunnen organiseren. Studenten reviewen elkaar bijvoorbeeld op bepaalde onderdelen.

De peer feedback wordt altijd eerst besproken in de afstudeerkring voor hij door studenten wordt verwerkt. Het is belangrijk dat de begeleiders betrokken blijven de peer feedback en expliciete vragen daarover stellen. Heeft de feedback geholpen? Wat vind je waardevol en neem je mee? Wat neem je niet mee? Waar heb je nog vragen over? Studenten kunnen elkaar immers goed het bos in sturen met de feedback en dat wil je voorkomen. Een ander belangrijk principe is dat peer reviews altijd voor de expert reviews uitgaan.

De eindbeoordeling wordt door twee ander docenten gedaan, niet door de begeleiders van de afstudeerkring. Dat doen we om de begeleidersrelatie niet te verstoren. Het resultaat wordt gepresenteerd aan de opdrachtgever. Op dit moment geeft de opdrachtgever nog geen input voor de beoordeling. Dat is eigenlijk niet meer acceptabel en willen we gaan veranderen. Uiteindelijk gaat het om de impact die de oplossing voor de opdrachtgever genereert.

Ontwikkelingen die lopen

De bachelor opleiding Communicatie gaat over op programmatisch toetsen en richt zich in de bovenbouw meer op transdisciplinair werken en onderzoeken. Er wordt een flexibele leeromgeving geboden waarin leren, werken en onderzoeken met elkaar vervloeien. Dat vraagt ook om een nieuwe kijk op afstuderen, zoals het overstappen op leeruitkomsten die via een portfolio worden geëvalueerd, in plaats van sec een scriptie als slotakkoord van een hele studie.

De eis is nu dat er een goed ontwerpgericht onderzoek wordt gedaan, maar de daadwerkelijke creatie en implementatie blijft veelal nog onderbelicht. Dat vinden we niet meer kunnen, vandaar dat ook naar andere afstudeervormen wordt gekeken. Studenten vinden vaak dat het schrijven en de beoordelingssystematiek van de scriptie niet in verhouding staat tot wat ze doen en leren. Een student communicatie studeerde bijvoorbeeld af op een taai redactioneel vraagstuk. De opdracht mondde uit in een veelkoppig, complex traject. Dat vereiste dat de student veel verschillende variabelen tegen elkaar afwoog en een bredere benadering koos, dan aanvankelijk verwacht. De oplossing kreeg de vorm van een totaaloplossing voor de organisatie. De organisatie was hier enorm mee geholpen, maar op de opleiding leidde de aanpak tot discussie en uiteindelijk ook een tegenvallend cijfer, met als motief dat de student de probleemfase niet goed had doorlopen. Terwijl de praktijk was dat de student de probleemfase juist zeer grondig doorliep en daardoor tot een veel meer gelaagde oplossing kwam. We werken o.a. met peer- en expertreview samen aan een betere aansluiting met wat alle partijen nodig hebben.

Referenties

Götte B., Swager P., & Fransen, J. (2020). Samenwerkend leren binnen technologie ondersteunde afstudeerkringen. Inholland.

Swager P., & Fransen, J. (2020) Samenwerkend leren binnen technologie ondersteunde afstudeerkringen. Inholland.

Romme, A. G., & Nijhuis, J. (2000). Samenwerkend leren in afstudeerkringen. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Bijlage: Model voor het organiseren van peer- en expertreview

Deze scripts hebben we bij Business studies gebruikt. Ze zijn samen met docenten ontwikkeld: